Абай Құнанбаевтың 10 тамыз күні

АБАЙ Құнанбаев (1845 - 1904), қазақ халқының ұлы ақыны, философ - гуманист, композитор, көркем сөз зергері.

Ол 1845 жылы 10 тамызда Семей облысында Шыңғыстау тауының баурайында, Қасқабұлақ бұлағына жақын жерде дүниеге келген. Бастапқыда ақынға Ибрагим есімі берілді. Олар ақынның есімі оның әкесі - Құнанбайдың пайғамбарлық арманы болған деп айтады. Түсінде ол Тобықты тайпасының ұлы өкілі - ойшыл және философ Аннетт Бабаны көрді, ол Ибрахимнің қасиетті ұлының есімін атайды.

Зеренің әжесі сүйікті немересін Абай деп атады, бұл «ұқыпты, ұқыпты, сүйкімді» дегенді білдіреді. Содан бері оның айналасындағылар балаға дәл осылай қарай бастады, бірақ шын мәнінде оны ешкім өзінің шын есімімен атаған жоқ.

Абай би және ақсүйектерден тұратын асыл әрі ауқатты отбасынан шыққан. Абайдың үлкен атасы Ырғызбай Тобықты руының батыр және биі болған. «Батыр» деген сөз жеке батылдықты, батылдық пен адамгершілікті ғана емес, сонымен бірге әскери ұрыстарға қатысуды да білдіреді. Ырғызбай Керей руынан шыққан әйгілі Жәнібек батырдың жиені болды, ол Абылай ханның өзі жоңғар әскерлерімен болған шайқастардағы сіңірген еңбегі мен ерлігі үшін батасын алды. Оның ұлы Өскембай - Абайдың атасы. Өскембай би болған. Қартайған кезде рудың басшысы, атақты Кеңгірбай би Өскембайға басқару ғылымын тәрбиелеп, үйретті. Абайдың атасы Өскембай 1778-1850 жылдары өмір сүрген. Абайдың әкесі Құнанбай қажы 1804 жылы одан туған.

Құнанбай үлкен, түрлі-түсті тұлға ретінде Абайдың мінезі мен көзқарастарын, адамгершілік, мақсаттылық сияқты жеке қасиеттерін қалыптастыруда үлкен рөл атқарды. Абайдың өмірі мен қызметі белгілі дәрежеде оның әйгілі, кейде қатал, бірақ әділ әкесінің көзқарастары мен мысалдарымен анықталды.

Ұлы ақынның өмірімен байланысты екінші қадірлі есім - өзінің анасы Ұлжан, мейірімді және ақылды әйел.

Ол Қаракесек руынан шыққан, бай және асыл Шаншар руынан шыққан. Бұл тұқым әрқашан өзінің өткір тілімен, әйгілі шенімен танымал болды. Ұлжанның үлкен атасы - Бертіс би. «Би» сөзі, біріншіден, шешендік қабілет, парасаттылық пен даналық, рулар арасындағы күрделі дауларды шеше білу, екіншіден - тайпа көсемі, рудың көшбасшысы дегенді білдіреді. «Би» ұстанымы мұрагерлікке жатпайды, олар жеке қасиеттеріне байланысты билерге айналады. Ұлжанның әкесі Тұрпанның інілері - Қонтай мен Тонтай болған. Олар әзілдерге ерекше тәуелділіктерімен ерекшеленді. Ұлжан олардан кем түспеді. Ұлы ақынның ақылдылық, адам кемшіліктерін сараңдықпен күлкіден шығара білу сияқты қасиеттері Абайға аналық нагашиден мұра болған. Бүкіл ана ұрпағы, жиенге қатысты барлық рулар нагаш болып саналады, ал жиен анаға қатысты әйел болады.

Абайдың ертеде сөз өнеріне деген құштарлығына әсер еткен адам - ​​әжесі Зере. Ұлттық ауызша қазынаның білгірі, ол немересінде білімге деген құштарлық пен сүйіспеншілікті оятып, оның алғашқы тәрбиешісі және ұстазы болды.

Қыз балалық шағында Абайдың әжесіне Тоқбала есімі берілген. Ол үйленгенде, ежелгі әдет-ғұрып бойынша, ол күйеу жігіттің үйіне мұрнына сырға салып келді. Осыдан кейін олар оны Зере деп атай бастады.

Әжесі мейірімділігімен және айналасындағы әлемді қабылдауымен ерекшеленді.

Абай әжесін қатты жақсы көретін. Ол қасында күн мен түнді өткізіп, үнемі ертегі немесе әңгіме айтуды өтінді. Немересіне нәзіктікпен қараған Зере әжесі оған Абай шығармашылығының барлық байлығын, қиялымен және қиялымен сүйсінетін.

Зере ауызша баяндаудың керемет шебері болған, ол қалай қызықты және қызықты айтуды білетін.

Сондай-ақ Ұлжан Абайға үйдегі жұмыстардың арасында көп көңіл бөлген. Әжесі шаршаған кезде Абай анасына бет бұрды. Ұлжан көптеген өлеңдерін жатқа білді, ежелгі өлеңдер мен ақындар айтысын жатқа білді.

Абайдың шығармашылығы мен поэзияға деген қызығушылығы ерте оянғаны әжесі мен анасының арқасында болды. Олардың әсерінен Абай көптеген жолдармен адам бақыты үшін күрескердің қиын жолына түсті.